Een verwachte ommezwaai
Dit omslagpunt is al lang in aantocht. Het sterke globale herstel van de wereldeconomie dat zich sinds medio 2016 doorzet, deed de overcapaciteit in het productieapparaat in een snel tempo verdwijnen. Verwacht wordt dat over een goed jaar alle overcapaciteit verdwenen is, wat bedrijven een grotere prijszettingscapaciteit oplevert en dus leidt tot inflatoire druk. Bovendien heeft deze expansie, samen met de demografische evolutie, geleid tot een sterke daling van de werkloosheid. In heel wat landen is de werkloosheidsgraad nu op of dicht tegen historische dieptepunten. Dit is o.a. het geval in de VS, Japan en Europese landen zoals Duitsland en Nederland. Tot op heden leidde deze krappe arbeidsmarkt verbazingwekkend genoeg niet tot sterke loonstijgingen, wat de inflatoire druk beperkt hield. Dit leidde tot een grote aarzeling van de centrale banken bij het verhogen van de rente, uit vrees om het nog fragiele economische herstel vroegtijdig de nek om te wringen. Maar nu lijken de markten zich te realiseren dat de houding van de centrale banken tegenover de inflatoire druk in snel tempo verandert, wat tot de abrupte wijziging in het renteklimaat heeft geleid.
In de Verenigde Staten: belastingverlaging en de gevolgen ervan
In de VS lijkt de echte « game changer » de eind 2017 gestemde massale belastingverlaging van Trump te zijn geweest. Die leidde tot opwaartse herzieningen van zowel de groei als de inflatie voor 2018 en 2019, en de vrees dat de Amerikaanse economie wel eens zou kunnen oververhitten. De belastingverlaging zou bovendien niet neutraal zijn voor de begroting en minstens USD 1 triljoen aan de al torenhoge schuld van Uncle Sam toevoegen. Voor de markten, die de stijgende schuldgraad van de VS al met de nodige argwaan bekeken, betekent dit dat ze een extra risicopremie en dus een hogere rente zullen eisen alvorens de VS nog meer centen toe te schuiven. En de bekentenis van Minister van Financiën Mnuchin in Davos dat een zwakkere USD in het belang van de VS zou kunnen zijn, dreef nog een nagel in de kist van de Amerikaanse Treasuries. Buitenlandse beleggers zullen immers twee keer nadenken alvorens in USD-obligaties te beleggen als de VS zelf aangeeft hun munt te willen verzwakken! Bovenop al deze elementen komt nog dat de Fed sinds oktober begonnen is met de inkrimping van haar balans en dus met het stelselmatig terugnemen van een deel van de overvloedige liquiditeiten die ze sinds 2008 in de markt heeft gepompt. Bovendien neemt net op dit delicate moment in de transitie naar hogere rentes de minder ervaren Powell de fakkel over van Yellen. Redenen genoeg dus voor de markt om zich zorgen te maken.
In Europa: de ECB verandert van toon
In Europa kwam het verslag van de ECB-meeting van december voor de markten als een volslagen verrassing. De toon die de bestuursraad van de ECB aansloeg, bleek veel meer in de richting van hogere rentes te gaan dan de markt had verwacht. Er werd op de meeting openlijk gepraat over het spoedig aanpassen van de communicatiestrategie om de markten voor te bereiden op het einde van de steunaankopen, iets wat dus veel eerder zou kunnen gebeuren dan de markten hadden verwacht. De markt had zich inderdaad tot op heden laten zoethouden door Draghi’s tot vervelens toe herhaalde mantra dat de inflatie vooralsnog te laag was om al aan het stoppen van de steun te denken. Uit de notulen van de meeting bleek echter dat de geesten binnen de ECB al veel meer opgeschoven zijn in de richting van het stoppen van de steunaankopen dan de markt had verwacht. Een veelzeggend zinnetje uit het rapport was dat Europa zich in de krachtigste herneming in tijden bevindt, maar dat het monetair beleid nog steeds in crisismodus lijkt! De markt realiseerde zich met een schok dat de ECB dichter bij het dichtdraaien van de geldkraan staat dan gedacht. Dit werd nog eens ten overvloede bewezen toen Klaas Knot, hoofd van de Nederlandse centrale bank en lid van de raad van de ECB, in een televisieprogramma bevestigde dat, wat hem betreft, de ECB de steunaankopen beter bij de eerste gelegenheid (dus eind september) stopzet.
Ook uit andere landen komen signalen dat het goedkope geldbeleid stilaan verleden tijd lijkt. In Davos verklaarde Kuroda, hoofd van de Japanse centrale bank, dat zijn land eindelijk dichter bij de nagestreefde 2% inflatie lijkt te geraken, wat alweer een signaal is voor de markten dat ook deze centrale bank stilaan komaf wil maken met een extreem soepel geldbeleid. Vanuit de Scandinavische landen komen gelijkaardige signalen. De Noorse centrale bank liet zelfs vrij letterlijk verstaan dat de markten zich in het najaar aan een eerste renteverhoging kunnen verwachten. Hetzelfde verhaal in Zweden, waar de Riksbank recentelijk gestopt is met haar steunaankopen van obligaties. Kortom, zowat overal ter wereld lijkt men zich klaar te maken om een einde te maken aan het uitzonderlijk soepele monetaire beleid en daarmee de laatste pagina in het lange en zware crisisverhaal om te slaan.
Welke gevolgen?
Is dit nu goed of slecht nieuws? De veelgeplaagde spaarders zullen alvast niet rouwig zijn om het vooruitzicht dat hun centen eindelijk weer een minimaal rendement gaan opleveren. En voor bedrijven hoeft dit ook niet per se heel slecht nieuws te zijn: de meeste ondernemingen hebben intussen de looptijd van hun uitstaande schulden sterk verlengd, waardoor een hogere rente niet onmiddellijk veel impact op de resultaten hoeft te hebben. Idem voor de overheden: ook die hebben van de lange periode van lage rente gebruikgemaakt om erg langlopend schuldpapier uit te geven en dus is de gevoeligheid voor een rentestijging op korte termijn niet erg groot. Voor de markten is de hogere rente evenwel andere koek. Heel wat beleggers zijn in de voorbije periode van ultralage rentevoeten immers noodgedwongen opgeschoven naar beleggingen met een hogere risicograad (aandelen, rommelobligaties of investeringen in groeilanden) in een poging om toch nog enig rendement te realiseren. Daardoor zitten ze niet echt comfortabel in hun vel met hun huidige positionering en is de markt kwetsbaar voor winstnemingen. De stijgende rentetrend zou dus wel eens voor heel wat volatiliteit op de markten kunnen zorgen.
