Focus op de zorgvolmacht

Vandaag bent u in uitstekende gezondheid en volledig gezond van geest. Maar wat gebeurt er indien u op een dag wilsonbekwaam wordt, bijvoorbeeld door een ziekte, een coma of ongeluk? De Belgische wet voorziet daarom in een concrete oplossing voor dergelijke problemen. U kunt immers voortaan één of meerdere personen aanstellen die de administratie en het beheer van uw vermogen zullen waarnemen. Het kan ook gaan over persoonsgebonden aangelegenheden indien u op een bepaalde dag uw eigen zaken niet langer kunt behartigen. Dat is precies de mogelijkheid die het buitengerechtelijk mandaat u biedt.

Herbekijk de webinar:

Tijdens deze twee webinars heeft u oprechte interesse getoond in dit onderwerp en talrijke vragen aan onze experts gesteld. Hieronder vindt u een overzicht:  

Door wie en hoe wordt vastgesteld of iemand wilsonbekwaam is?

Het is de lasthebber die het tijdstip zal beoordelen waarop de lastgever komt te verkeren in een toestand van wilsonbekwaamheid, in voorkomend geval, overeenkomstig hetgeen wordt bepaald in de zorgvolmacht. Meestal voorziet de volmacht in het bekomen van twee of meerdere medische attesten. Men kan in de zorgvolmacht artsen die de onbekwaamheid dienen vast te stellen met naam noemen, hetgeen niet zonder risico is, aangezien ook deze artsen bijvoorbeeld onbekwaam kunnen worden of kunnen overlijden. Beter is het om de specialisatie van de artsen te benoemen, bijvoorbeeld de huisarts en een neuroloog. Maar men kan de keuze van de artsen die het attest moeten afleveren, ook altijd overlaten aan de lasthebber.

Tot nog toe gaat het allemaal over volmachten aan familieleden. Ik zou een zorgvolmacht (+ testament) willen opmaken voor mijn goede vrienden. Gaat het daar ook over?

Men kan in alle vrijheid zelf bepalen wie lasthebber zal worden. Dit zijn vaak familieleden, maar het kunnen uiteraard ook goede vrienden zijn.

Kan een buitengerechtelijke bescherming ook tijdelijk geactiveerd worden, zelfs als dat niet voorzien is in het contract?

Absoluut. Van zodra de (tijdelijke) onbekwaamheid werd vastgesteld door bijvoorbeeld twee onafhankelijke artsen, zal de zorgvolmacht in werking treden. Mocht na verloop van tijd blijken dat de lastgever opnieuw zelf kan handelen en zijn wil kan uiten, dan zal deze tijdelijke uitwerking van de zorgvolmacht beëindigd worden. De zorgvolmacht zal dan terug actief worden van zodra men later - opnieuw - de onbekwaamheid vaststelt.

Indien er geen criteria van onbekwaamheid voorzien zijn in het contract, kan de andere partner dan zonder bewijs verzoeken om de lastgeving te activeren?

Criteria van wilsonbekwaamheid worden niet gehanteerd. In de volmacht wordt er verwezen naar het begrip wilsonbekwaamheid zoals omschreven werd in de wet om talrijke toestanden te dekken. Het hoort de lasthebber om het initiatief te nemen om de volmacht te activeren indien hij de mening toegedaan is dat de lastgever niet meer in staat is zijn belangen behoorlijk waar te nemen. De - notariële - zorgvolmacht zal steeds duidelijk omschrijven wanneer, maar ook vaak hoe de zorgvolmacht in werking zal treden. Dit kan door bijvoorbeeld het voorleggen van twee (of meerdere) medische attesten, maar men kan het ook aan de lasthebber(s) overlaten om te beoordelen wanneer de lastgever effectief onbekwaam is geworden.

Kan een zorgvolmacht als ouders beginnende dementie hebben?

Om een geldige zorgvolmacht te kunnen opstellen,zal de notaris moeten nagaan of de opsteller–lastgever nog in staat is om zijn wil te uiten. Zou bij de notaris blijken dat de lastgever wilsonbekwaam is, dan zal hij geen zorgvolmacht meer opmaken voor de betrokken persoon.

De bancaire volmacht komt te vervallen bij onbekwaamheid. Wie stelt dit vast/weet dit?

Als de betrokken bankinstelling niet op de hoogte gebracht wordt van de wilsonbekwaamheid, kan men het niet weten. De wet voorziet in de mogelijkheid voor elke belanghebbende of de Procureur des Konings om via de vrederechter gerechtelijke beschermingsmaatregelen te verzoeken bij het vaststellen van deze toestand.

Bestaan er "modeldocumenten"?

Ja

Kan ik rechtstreeks mijn zorgvolmacht toewijzen aan mijn zoon en niet aan mijn echtgenoot die is 18 jaar ouder dan mij ?

U bent vrij om te bepalen wie er voor u en uw vermogen zal zorgen wanneer u dat zelf niet meer kan. Hetgeen betekent dat u uw zoon zeker en vast kan aanstellen als lasthebber in plaats van uw echtgenoot, althans voor zover uw zoon meerderjarig is uiteraard.

Wanneer treedt een zorgvolmacht in voege bij een directe zorgvolmacht tussen partners?

Ik neem aan dat u hier een zorgvolmacht bedoelt met onmiddellijke inwerkingtreding waarbij partners mekaar aanstellen als lasthebber. In dat geval zal de volmacht vanaf het ogenblik van ondertekening bij de notaris door de twee partners tot stand komen en deze volmacht zal dan later automatisch in zorgvolmacht omgevormd worden bij wilsonbekwaamheid van de lastgever. Hetgeen betekent dat men vanaf dat moment kan handelen in naam en voor rekening van de lastgever, zelfs als die nog bekwaam is. Men dient in voorkomend geval uiteraard overleg te plegen met de andere partner en deze op voorhand te informeren als men handelingen wil stellen die het gewone dagdagelijkse beheer van een vermogen te boven gaan en grote gevolgen kunnen hebben op het vermogen van de partner in wiens naam en voor wiens rekening men optreedt.

De lastgever is beginnend dementerende, maar op dit ogenblik nog niet onbekwaam. Als de zorgvolmacht voorziet in de onmiddellijke inwerkingtreding, kan de lastgever dan nog zelf rechtsgeldige daden stellen?

Eerst en vooral dient er te worden aangestipt dat de onmiddellijke inwerkingtreding van de zorgvolmacht niet gebonden is aan de wilstoestand van de volmachtgever. Een zorgvolmacht met onmiddellijke inwerkingtreding is een gewone volmacht die eventueel omgevormd wordt in zorgvolmacht bij vaststelling van een wilsonbekwaamheid.

Ik ga ervan uit dat de zorgvolmacht reeds werd opgesteld. Is de lastgever wilsonbekwaam, maar werd die onbekwaamheid nog niet vastgesteld, dan zijn de door hem gestelde handelingen vernietigbaar. Is hij nog wilsbekwaam, dan is het toekennen van de volmacht zonder invloed op zijn handelingsbekwaamheid.

En wat als een persoon geen familie meer heeft? De vrienden hebben dezelfde leeftijd, dus ze zijn ook geen optie ...

Deze situatie is inderdaad niet gemakkelijk. Dan zal men op zoek moeten  gaan naar derden (dit kunnen beroepspersonen zijn) aan wie men het mandaat toekent.

Wie ziet toe op de naleving van de zorgvolmacht, behalve de rechtbank, al dan niet op verzoek van een vertrouwenspersoon of lasthebber? Is hier een rol weggelegd voor de bank? Kan die bijv. een handeling weigeren uit te voeren?

Dit is een moeilijke en niet in enkele lijnen te beantwoorden vraag. Daar het meestal zeer moeilijk is voor de derde (een bank bijvoorbeeld) om na te gaan of een volmacht correct uitgevoerd wordt, voorziet het verbintenisrecht in mechanismen om de verantwoordelijkheid bij de lasthebber te leggen. Nu zal de derde uiteraard een rechtshandeling weigeren indien hij kennis heeft dat deze niet conform de volmacht zou worden verwezenlijkt. Een goed voorbeeld hiervan is het meerhandtekeningsbeding: stel dat krachtens een volmacht twee lasthebbers moeten tekenen om een geldige overschrijving te mogen doen, dan zal de bank deze verrichting bij het ontbreken van een handtekening niet kunnen uitvoeren.

Kan men twee personen aanstellen in een buitengerechtelijk mandaat? 

Ja, en dat is zelfs aan te raden, voor zover dit mogelijk is.

Door meerdere lasthebbers aan te stellen, kan men hen bijvoorbeeld verschillende handelingen laten verrichten. Zo kan een bepaalde persoon de daden van beschikking stellen, en een andere de daden van beheer. Een ander voorbeeld: voor alle handelingen die betrekking hebben op minder dan X euro kunnen de lasthebbers individueel optreden; boven dit bedrag dienen zij gezamenlijk te handelen. Die formule kan interessant zijn indien een kind, dat werd aangesteld als lasthebber, in het buitenland verblijft.

De aanstelling van meerdere lasthebbers kan nog een voordeel opleveren: indien één van hen zich terugtrekt of zelf wilsonbekwaam wordt, blijft het buitengerechtelijk mandaat onverminderd van kracht.

Hoeveel kost een zorgvolmacht? Is deze kostprijs afhankelijk van het aantal aangestelde lasthebbers? 

De kostprijs bedraagt 400 à 500 euro. Die omvat hoofdzakelijk de registratierechten en het ereloon van de notaris. Het aantal lasthebbers daarentegen heeft geen enkele invloed op de kostprijs van dit mandaat. 

Kan de indeplaatsstelling door de echtgenoot een indeplaatsstelling door een kind worden? 

Neen. De indeplaatsstelling is geregeld in artikel 220 van het Burgerlijk Wetboek in het eerste Boek, titel V 'Het huwelijk', hoofdstuk 6 'Wederzijdse rechten en verplichtingen van echtgenoten'.

Is het aangewezen om iemand van buiten de familie aan te stellen die als ad-hoc bewindvoerder zou worden aangesteld bij tussenkomst van een rechter? 

Het is mogelijk om gelijk wie aan te stellen voor gelijk welke functie. Het buitengerechtelijk mandaat is immers 'op maat gesneden'. Dit neemt niet weg dat een dergelijke aanstelling uiteraard zinloos zou zijn indien de rechter tussenbeide zou komen om een einde te stellen aan het mandaat. In een buitengerechtelijk mandaat lijkt het meer aangewezen om te voorzien in de tussenkomst van een lasthebber ad hoc, precies om te vermijden dat de vrederechter tussenbeide zou moeten komen.  

Kan men een buitengerechtelijk mandaat gemakkelijk aanpassen?

Ja, uiteraard! Indien de lasthebber bovendien niet akkoord zou gaan met de wijzigingen die de lastgever wenst, dan kan deze laatstgenoemde de lasthebber steeds uit zijn functie ontheffen en (een) andere lasthebber(s) aanstellen. De lasthebber kan daarentegen ook het mandaat herroepen indien hij zich niet kan vinden in de inhoud ervan.  

Hoe moet men tewerk gaan indien men niet in België verblijft, aangezien het buitengerechtelijk mandaat niet bestaat in het buitenland? Is het mogelijk om dit dan toch te laten registreren bij een Belgische notaris? 

België heeft zich aangesloten bij de Haagse Conventie van 13 januari 2000 betreffende de internationale bescherming van volwassenen. Die is in internationale privaatrechtelijke situaties van toepassing op de bescherming van volwassenen die vanwege een stoornis in of ontoereikendheid van hun persoonlijke vermogens niet in staat zijn om hun belangen te behartigen. Deze conventie is in België van kracht geworden op 1 januari 2020.

Aan de hand hiervan kan men kiezen welk recht van toepassing is op het buitengerechtelijk mandaat.

Het gaat om de keuze voor het recht van:

a) een Staat waarvan de volwassene de nationaliteit bezit;

b) een Staat waar de volwassene eerder zijn gewone verblijfplaats had;

c) een Staat waar de goederen van de volwassene gelegen zijn, maar uitsluitend met betrekking tot die goederen;

Bijgevolg kan vanaf 1 januari 2020 een persoon met de Belgische nationaliteit die in het buitenland verblijft, een buitengerechtelijk mandaat naar Belgisch recht opstellen.

Moet een echtpaar dat gehuwd is onder het stelsel van scheiding van goederen twee buitengerechtelijke mandaten opstellen, of kunnen de echtgenoten eventueel één enkel mandaat opmaken op naam van hen beiden?

In het kader van de opstelling van een buitengerechtelijk mandaat is het huwelijksstelsel dat de echtgenoten gekozen hebben niet van belang. 

Juridisch gezien, zullen er immers steeds twee mandaten zijn, ongeacht of ze worden opgenomen in één enkel document of in twee afzonderlijke documenten. Het ereloon van de notaris zal in beide gevallen precies hetzelfde zijn.

Let echter op: indien elke echtgenoot zowel lastgever als lasthebber is van de andere echtgenoot, dan wordt zijn mandaat weliswaar van kracht op de dag dat de eerste echtgenoot wilsonbekwaam wordt, maar vervalt het andere mandaat, omdat de lasthebber (met name de echtgenoot die wilsonbekwaam geworden is) zijn taak niet langer kan vervullen. Er moet dus minstens één plaatsvervangende lasthebber worden aangesteld.  

Kan men één en dezelfde persoon kiezen als plaatsvervanger en vertrouwenspersoon (die dan moet worden veranderd of aangevuld met iemand anders indien de plaatsvervanger de eerste lasthebber zou worden)? 

Dat risico zouden we niet nemen. Indien de lastgever wilsonbekwaam zou zijn wanneer de plaatsvervanger de eerste lasthebber wordt, dan zou het buitengerechtelijk mandaat niet meer kunnen worden aangepast. Bijgevolg wordt de plaatsvervangende lasthebber die de eerste lasthebber is geworden, tevens de vertrouwenspersoon. Er ontstaat zo dus verwarring over de rol van eenieder!

Moet(en) de lasthebber(s) het mandaat ter aanvaarding ondertekenen bij de notaris? 

Neen, maar dat wordt ten stelligste aangeraden, uiteraard indien de lasthebbers meerderjarig zijn.  Indien de ondertekening niet meteen gebeurt, bestaat het mandaat als dusdanig niet. Net zoals voor elk contract moeten alle partijen die betrokken zijn bij dit contract de gevolgen ervan aanvaarden. Het contract zal dus enkel van kracht worden op de dag waarop de lasthebber(s) het mandaat uitdrukkelijk of stilzwijgend aanvaardt/aanvaarden.